نقش خدا در روی دادنِ حوادثِ طبیعی از دیدگاه قرآن

این بحث که حول محورِ دیدگاههای مذهبی و قرآنی است و عاری از دیدگاههای شخصیه رو دو سال پیش با یکی از استادامون که همیشه ی خدا با هم اختلافِ نظر داشتیم انجام گرفت (البته در اینجا اندکی به تفصیل موضوع رو بازتر کرده ام) که علی رغم همه ی دلایلِ نقلی و قرآنی که برای استاد آوردم ایشان فقط با تکیه بر دیدگاهِ خودشان و بدون هیچ گونه دلیلِ متقنی با همان ژستِ همیشگیشان (یه چیزی تو مایه های حالتِ نُچ گفتن!) با حرفای گفته شده مخالف بود و سریع درصدد عوض کردنِ بحث براومدن.

در ادامه ی مطلب به ذکر نکاتی پرداخته ام که مسئله ی خیلی مهمی است برای کسانی که خواهانِ فهمیده شدن دیدگاه قرآن در مورد بلایای طبیعی و نقش خدا در نزولِ این بلایا است و خواندن آن را به دوستانِ عزیز توصیه می کنم و البته باید بدونِ هیچ پیش داوری باید به ادامه ی مطلب بروند و بخوانند و هیچ گونه سعی اولیه و بنابر بک-گراندِ ذهنیه خودشون برای رد یا اثباتِ این گفته ها نکنند!

چند سالِ قبل و با اتفاقِ افتادنِ حادثه ای دهشتناک و متاثر کننده در سواحل کشورهای جنوبِ شرق آسیا که ناشی از زلزله در اعماقِ اقیانوس بود اصطلاحِ سونامی (تسونامی) به سرِ زبان ها افتاد. عمق این فاجعه به حدی بود که همه ی مردم فارغ از هر ملیت و زبان و رنگی به تکاپو افتاده و یا درصدد کمک بر آمدند و یا خود را ملزم به اظهارِ نظر کردند. در این حادثه قریب سیصد هزار نفر فقط کشته شدند و چندین میلیون نفر آواره و ... بر جای گذاشته شد.

بعد از این اتفاق بود که یکی از اسقف های بزرگ واتیکان در یک اظهارِ نظرِ جالب و غیرِ منتظره (که در یکی از نشریاتِ چندین سال پیش چاپ شد و الآن یادم نیست توی کدومشون بود، ولی به احتمالِ قوی یا شرق بود و یا اعتماد!) گفت که خدا نیست که اگر خدایی وجود داشت چنین ظلمی را به انسان روا نمی داشت. این دیدگاه ناظر به رحمانیت صرف و وسیعی است که در مسیحیت برای خدا قائل اند و دیگر برایشان قابلِ قبول نیست که خداوند هم می تواند "شدید العذاب" باشد.
اما در اسلام، "اسماء متبرکه" خداوند که 99 اسم است علاوه بر صفاتی همانند "رحمان"، "رحیم"، "وهاب" و ... در بر گیرنده ی صفاتی دیگر همانند "قهار" است به معنای بسیار قهر کننده و علاوه بر این به کرات در قرآن شاهدِ این نکته است که صفاتی همچون "شدید العذاب" و از این دست در مقابلِ "غفورٌ رحیم" آمده است.

نکته ی دیگر این که در قرآن آمده است که "قل سیرو فی الارض ..." و به مومنان توصیه شده است که به گردش در روی زمین بپردازند تا هم عاقبتِ ستمگران را ببینند و هم نظاره گرِ قدرتِ خدا در این امر باشند.

با یک استتنتاجِ ساده و با در نظر گرفتنِ آیاتی از قرآن می توان پی برد که قرآن پیوسته اسباب ظاهری را دور می‌اندازد و کارها را مستقیماً به اراده و مشیّت خدا حواله می‌دارد: (وما رمیت إذ رمیت ولکن الله رمى* ترجمه : و این تو نبودی که پرتاب کردی بلکه خداوند پرتاب کرد) (‌انفال/‌‌١٧) که این آیه بعد از پیروزی در یکی از غزوات بر پیامبر نازل شده است و (وما النصر إلا من عند الله* ترجمه: پیروزی جز از سوی خدا نیست‌) (انفال/10) و (وما تشاءون إلا أن یشاء الله* ترجمه: شما نمی‌توانید بخواهید، مگر این که خدا بخواهد) (انسان/30) و آیاتِ بی شماری از این دست. چه اگر اینها نباشد، در قرآن توصیه بر گردش بر روی زمین که در نهایت پی بردن به قدرتِ "قادرِ متعال" است نمی شد.

همانطور که ذکر شد زمامِ تمامِ امور را بنابه مستنداتِ قرآنی باید در یدِ پروردگار دانست: (مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا* ترجمه: هیچ جنبنده‌ای نیست مگر اینکه پروردگار بر او فرمان میراند و زمام اختیارش در دست قدرت او است‌) (هود/56) و اگر بلایی نازل می گردد به علتِ کارهایی بوده است که انسان مرتکب شده و خدا آن را فرستاده است: (وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ* ترجمه: هر گاه به مردمان مرحمتی بکنیم و نعمتی برسانیـم‌، از آن سرمست و مغرور می‌گردند، و اگر رنج و بلائی به خاطر کارهائی که کرده‌اند گریبانگیرشان شود، فوراً (‌از رحمت خدا) مأیوس و ناامید می‌گردند (روم/36).

در زیر به ذکرِ مثال هایی قرآنی می پردازم که نوع عذاب ها با جزییات ذکر شده است:

( کَذَّبَتْ عَادٌ فَکَیْفَ کَانَ عَذَابِی وَنُذُرِ .إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا صَرْصَرًا فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ .تَنْزِعُ النَّاسَ کَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ مُنْقَعِرٍ .فَکَیْفَ کَانَ عَذَابِی وَنُذُرِ.وَلَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ ؟* ترجمه: قوم عاد(‌هم پیغمبر خود، هود را) تکذیب‌کردند. آیا عذاب و عقاب من‌، و بیم دادنها و برحذر داشتنهای من به چه‌منوالی بوده است‌؟‌! ما تندباد وحشتناک و سردی را در یک روز شومی که (‌هفت شب و هشت روز)‌ادامه داشت‌،‌برآنان وزان‌ و روان‌ کردیم‌. بادی که مردمان را از زمـین برمی‌داشت‌، به گونه‌ای که گوئی تنه‌های درختان ‌خرمائی ‌هستندکه از جا کنده شده باشند.آیا عذاب‌و عقاب من‌، و بیم دادنها و برحذر داشتنهای من (‌درباره مخالفان‌) چگونه و به چه منوالی بوده است‌؟‌! ما قـرآن راساده وآسان ساخته‌ایم‌،‌آیا پندپذیر و عبرت‌گیری هست‌؟‌) (قمر/22-18) و (وَلَقَدْ أَهْلَکْنَا أَشْیَاعَکُمْ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ* ترجمه: ما اشخاص همچون شما را (‌در روزگاران پیشین‌) نابود و هلاک ساخته‌ایم‌، آیا پند پذیرنده و عبرت گیرنده‌ای هست‌؟‌!) (قمر/51) به وضوح می بینیم که هر نابودی و هلاکی بی واسطه و با واسطه معلولِ علتهایی بوده اند که خداوند خواسته است و در اینجا سرگذشت و طرزِ به هلاکت! رساندن قومِ عاد را به عنوانِ شاهد بیان نمودیم.

و نمونه دیگر که در قرآن به عیان ذکر شده است عذاب های پنجگانه در دوره های مختلف است که خدا بر قومِ بنی اسرائیل نازل کرده است : (فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آیَاتٍ مُفَصَّلاتٍ...* ترجمه: پس سـیل‌، مـلخ‌، شـته‌، قـورباغه‌، و خون بـر آنـان فرستادیم که هر یک معجزه جداگانه و روشنی بود... (اعراف/133).

(أَفَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنَا بَیَاتًا وَهُمْ نَائِمُونَ * أَوَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنَا ضُحًى وَهُمْ یَلْعَبُونَ * اَفَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ *أَوَلَمْ یَهْدِ لِلَّذِینَ یَرِثُونَ الأرْضَ مِنْ بَعْدِ أَهْلِهَا أَنْ لَوْ نَشَاءُ أَصَبْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَنَطْبَعُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا یَسْمَعُونَ* ترجمه: آیا مردمان شهرها و آبـادیها ایمن شدند کـه عذاب مـا شـبانه بـه سراغ آنـها رود، در حـالی کـه ایشـان غرق در خواب باشند؟. یا این که مردمان این شـهرها و آبـادیها ایـمن شـدند از ایـن که عذاب ما چاشتگاهان به سراغشان آید، در حالی که سرگرم بازی هستند؟ آیا آنان از چاره نهانی و مجازات ناگهانی خدا ایمن و غافل شده‌اند؟‌.. در حالی که از چارۀ نهانی و مجازات ناگهانی خـدا جـز زیــانکاران ایمن و غافل نمی‌گردند. آیا برای کسانی که زمین را از صاحبان قبلی آن به ارث می‌برند (‌و جانشین دیگران مـی‌گردند) روشـن نشـده است که اگر بخواهیم آنـان را (‌هـمچون پـیشینیان‌) بـه سـبب گناهانشان نشـانۀ تـیر بـلا مـی‌گردانـیم و بـر دلهایشان مهر می‌نهیم تا دیگر (‌صدای حقّ را) نشنوند‌) (اعراف/ 100-97).

البته بنابر دیدگاهِ دیگرِ قرآن، نمی توان همه ی این موارد را به عذابِ الهی ارجاع داد، چه بسا در پشتِ این بلایا امتحان کردنِ مومنین و مردم نهفته باشد: (ونبلوکم بالشر والخیر فتنة* ترجمه: ما شما را با سود و زیان و بدیها و خوبیها (‌در زندگی دنیا) کاملاً می‌آزمائیم‌) (‌انبیاء / 35).

و اما سخن پایانی اینکه این موضوع رو نمی توان در این چند خطی که بیان شد محدود نمود و مطمئنن علاقمندان می توانند کنکاشِ بیشتری در این مورد انجام بدهند و دیگر اینکه من در اینجا به هیچ وجه درصدد داوری کردن و اثبات و رد کردنِ موضوع نبوده ام فقط به ذکرِ مواردی اندک از قرآن پرداخته ام.